Het belang van moedertaal voor interlandelijk geadopteerden 

Voor mensen die interlandelijk geadopteerd zijn kan het behouden of (her)leren van de moedertaal een belangrijke rol spelen in identiteit, verbinding en het ontdekken van hun roots. De moedertaal beïnvloedt hoe je jezelf uitdrukt, hoe je je voelt over je achtergrond en kan helpen bij het contact met je geboorteland of familie. We bekijken het vanuit het perspectief van geadopteerden en geven praktische handvatten voor (aspirant) adoptieoudersIn het Nederlands gebruiken we veel verschillende woorden voor ouders na afstand en adoptie. Iedereen gebruikt eigen woorden voor deze relaties en geeft een eigen betekenis aan deze woorden. Dat betekent dat twee personen hetzelfde woord op een andere manier kunnen interpreteren en gebruiken. Ook kunnen verschillende woorden, verschillende emoties oproepen. Dat betekent dat hetzelfde woord voor twee mensen anders kan voelen. Via een vragenlijst onderzocht INEA welke woorden we als expertisecentrum interlandelijke adoptie in wording het beste kunnen gebruiken. De uitkomst hiervan helpt ons om bepaalde woorden te kiezen. We zijn ons ervan bewust dat elk woord dat we uiteindelijk kiezen voor iedereen persoonlijk voordelen en nadelen kan hebben. We volgen als INEA de huidige maatschappelijke en wetenschappelijke discussie rondom het gebruik van taal met veel aandacht en blijven ons taalgebruik, in samenspraak met de Redactieraad en de Adviesraad, evalueren en waar nodig aanpassen. om hun kind hierin te ondersteunen.

Met moedertaal doelen we op de taal van het land waar iemand geboren is (van Dale). Taalkundig wordt dit bij mensen die jong geadopteerd zijn ook wel de geboortetaal genoemd, omdat ze soms te jong waren om al te spreken. Het kan dan zo zijn dat Nederlands dan de officiële moedertaal wordt. Er zijn ook situaties waarin de taal die de moeder sprak niet overeenkomt met de taal van het geboorteland. Omdat de moedertaal en ook de benaming daarvan voor mensen die geadopteerd zijn belangrijk kan zijn, hanteren we moedertaal als term voor de taal van het land waar iemand geboren is.  

Ga direct naar:

Muyu, geadopteerd: “Ik wil de taal alsnog leren. Ik wil graag weer terug naar China. Dan wil ik me verstaanbaar kunnen maken en snappen wat mensen zeggen.”* 

Voor geadopteerden

Als je interlandelijk geadopteerd bent, kan het zo zijn dat je je moedertaal niet meer spreekt. Dit geldt voor de meeste mensen die jong geadopteerd zijn naar een ander land, waarin hun moedertaal niet wordt gesproken. Uit de praktijk weten we dat broertjes en zusjes die samen zijn geadopteerd de moedertaal soms wel wat langer blijven spreken, als ‘houvast’ in alle veranderingen. Maar in het algemeen geldt dat wanneer je wordt geadopteerd, je al na een paar maanden een nieuwe taal hebt aangeleerd en je moedertaal niet meer spreekt. Volwassen geadopteerden melden zelfs dat ze vaak helemaal geen herinnering meer aan hun moedertaal hebben. Maar is je moedertaal dan ook echt verdwenen? 

Gabrie, geadopteerd: “Of ik de taal ooit eigen kan maken weet ik niet. Ik heb geen talenknobbel en heb de taal heel waarschijnlijk alleen in de buik meegekregen, omdat ik in een Nederlands ziekenhuis geboren ben en hier afgestaan ben.” *

Vroege taalervaring blijft werken

Al voordat je bent geboren, in de laatste drie maanden dat je in de baarmoeder zit, start je met het ontwikkelen van je taalgevoel. Dit is een automatisch proces. Het is een ervaring die een basis legt, voor een leven lang spreken van en luisteren naar taal. Dit geldt ook specifiek voor je moedertaal. Maar wat als je je moedertaal niet meer spreekt als geadopteerde? Ben je dan die eerste belangrijke taalkundige ervaring die je als baby opdeed kwijt? Dit is niet het geval. Maar hoe zit dat dan wel? 

Muyu, over haar rootsreis: “Ik had een briefje mee dat ik geen Chinees spreek. Die gaf ik aan mensen als ze tegen me begonnen te praten. Iedereen begon te praten tegen me. Ik het begin vond ik dat wel lastig. Omdat er dan een extra bevestiging is dat je niet helemaal een van hen bent, of niet helemaal thuis bent.”* 

Er zijn aanwijzingen dat die eerste belangrijke taalontwikkeling lijkt te blijven werken als basis. Hierop kan worden voortgebouwd als je het opnieuw oppakt. Uit onderzoek komt naar voren dat je onbewust talige patronen opslaat die het (opnieuw) leren van je moedertaal gemakkelijker maken. Dit onderzoek is verricht geadopteerde mensen die vanuit Korea naar Nederland zijn geadopteerd. Daaruit blijkt dat na een training Koreaans de prestaties van de geadopteerden hoger waren dan van de niet-geadopteerden. Er was daarbij geen belangrijk verschil tussen mensen die geadopteerd waren voordat ze konden praten (prelinguïstische fase) en nadat ze konden praten. De mate waarin je als geadopteerd persoon in staat bent om je moedertaal te (her)leren lijkt dus niet samen te hangen met hoe goed je de moedertaal al sprak toen je werd geadopteerd. Mensen die geadopteerd zijn lijken dus een voordeel te hebben bij het (her)leren van hun moedertaal, dankzij de basis die gelegd is in het vroege leven. Ook al is die kennis niet langer bewust aanwezig. Maar waarom zou je je moedertaal willen (her)leren? 

Praktische manieren om je moedertaal op te pakken

Gabrie, geadopteerd: “Ik heb periodes dat ik op een laagdrempelige manier aan de slag ga met Tsjechisch leren. Ik weet niet of ik kan vinden als ik zoek, maar door de taal iets te leren voel ik me wel meer verbonden met dit deel van mijn afkomst.”* 

Het kan voor jou als geadopteerde betekenisvol zijn om de connectie met je moedertaal te (her)vinden, als onderdeel van reculturatie. Reculturatie is het proces waarbij geadopteerden hun geboorteculturen opnieuw ontdekken en herclaimen. Dit kan op verschillende manieren, zoals door het leren van je moedertaal. Het spreken van de taal kan bijvoorbeeld bijdragen aan een sterkere identiteit en je gevoel van eigenwaarde. Ook kan het je helpen wanneer je je wilt verdiepen in je roots. Zo kan het een reis naar het land van herkomst of een ontmoeting met je biologische familie gemakkelijker maken. Maar wat kan je doen, wanneer je je moedertaal niet meer spreekt?  

• Duolingo is gratis app waarmee je op een laagdrempelige, speelse manier een nieuwe taal kunt leren. De app biedt momenteel cursussen in meer dan 40 talen aan en is beschikbaar op verschillende platforms, zoals iOS, Android en desktop. 
• Er zijn belangenorganisaties voor mensen die geadopteerd zijn die taallessen aanbieden in de moedertaal: 
  • Momenteel biedt Plan Kiskeya, een belangenorganisatieEen belangenorganisatie of vereniging is een organisatie die opkomt voor belangen van een bepaalde groep. Belangenorganisaties in het adoptieveld zijn er bijvoorbeeld voor geadopteerden uit een bepaald land. voor Haïtiaans geadopteerden, taallessen aan in Haïtiaans Creools. Voor meer informatie kun je kijken op de website van Plan Kiskeya. 
• Er zijn veel taalcursussen beschikbaar, bijvoorbeeld via Babel. Aan een taalcursus zijn vaak kosten verbonden. Soms is het mogelijk om korting vanuit je studie te krijgen, of kun je een deel van de cursus vergoed krijgen via je werkgever door gebruik van je loopbaanbudget. Informeer voor de mogelijkheden bij je studie of werkgever. 

Wanneer je kiest voor een taalcursus met niet geadopteerde medecursisten, kan het misschien ingewikkeld zijn wanneer een ander sneller leert of de taal vloeiender beheerst dan dat jij dat doet. Besef je dan dat het (her)leren van de taal voor jou als geadopteerde mogelijk niet alleen draait om grammatica en woordenschat, maar ook om identiteit, verlies en herstel. Dat kan betekenen dat jouw tempo anders is, of dat het emoties bij je los maakt. Het is waardevol om daarbij ruimte te scheppen voor jouw eigen proces.  

Bente, geadopteerd: “Ik vind het wel mooi dat mijn dochter de taal meekrijgt, het is wel mijn taal. Er zit betekenis aan dat zij iets mee krijgt wat van mij is.”* 

Als geadopteerde kun je er ook voor kiezen om jouw eigen kinderen jouw moedertaal te leren. Zo kunnen jouw kinderen, wanneer ze daar behoefte aan hebben, zich uitdrukken in jouw land van herkomst wanneer ze daar naartoe reizen. Als er contact is met je biologische familie, kunnen je kinderen door het leren van jouw moedertaal ook gemakkelijker met hun biologische familie communiceren. Naast het praktische nut, kan het samen leren van jouw moedertaal jullie gedeelde identiteit versterken. 

• Stichting VoorleesExpress heeft het initiatief Prentenboeken in alle talen opgericht. Hoe werkt het? Kies een boek dat op de website staat en koop het boek of huur het in de bibliotheek. Op de website kun je vervolgens gratis het boek in meer dan 60 talen en dialecten beluisteren. 

Voor (aspirant) adoptieouders 

Ook voor (aspirant) adoptieouders kan het zinvol zijn om te weten wat het belang van de moedertaal kan zijn voor iemand die geadopteerd is. Voor kinderen die hun moedertaal al spraken kan het verlies van de moedertaal na de adoptie moeilijk zijn. Dit was immers hun manier om zich uit te drukken. Wanneer jij ze niet verstaat en ze een nieuwe taal (nog) niet spreken kan het beangstigend zijn omdat ze nog niet worden begrepen. Ook kan het verlies van de moedertaal een complicerende factor zijn in de ontwikkeling, ook specifiek in de ontwikkeling van andere talen. Daarnaast kan het op latere leeftijd voor praktische obstakels zorgen wanneer je geadopteerde kind behoefte heeft om op zoek te gaan naar diens roots. 

Muyu, geadopteerd: “Vroeger zette ik me wel af tegen het Chinese stukje, ik zou dus ook niet weten hoe het was geweest om op taalles te gaan. Dan had je misschien wel je cultuur meer kunnen omarmen, omdat je dan misschien bij de les ook wel mensen hebt die op je lijken. Nu heb ik helemaal geen connectie.”* 

Ondersteunen bij tweetaligheid

Nu je weet hoe belangrijk het voor iemand die geadopteerd is kan zijn om de connectie met de moedertaal te behouden, kun je er voor kiezen om jouw (aanstaande) adoptiekind hierin te ondersteunen. Als adoptieouder draag jij gedurende de kindertijd de verantwoordelijkheid voor wat jouw kind leert over het land van herkomst. Ontdek samen wat bij jullie situatie past. Denk daarbij bijvoorbeeld aan de volgende zaken: 

• Ga zelf op taalles en leg een basis voor de moedertaal van je (toekomstige) kind; 
  • Voed als je daar mogelijkheden toe hebt je kind tweetalig op; 
• Hou spelenderwijs aandacht voor de moedertaal, bijvoorbeeld via: 
  • Prentenboeken in alle talen; 
  • Een tv-zender in de moedertaal van je kind; 
  • Het draaien van muziek in de moedertaal; 
• Breng je kind in contact met een bekende die de moedertaal spreekt; 
• Taalles voor het kind kan een uitkomst zijn, maar kijk wat bij jouw kind past in welke levensfase; 
  • het kan voorkomen dat een kind dat geadopteerd is, door trauma geen fijne herinnering heeft aan de moedertaal, forceer daarom nooit; 
  • wanneer er een rootsreis op de planning staat kan het fijn zijn om samen op taalles te gaan; 
• Wees je er bewust van dat het verdriet voor je kan meebrengen wanneer hij/zij hen de moedertaal langzaam niet meer spreekt. Dit proces wordt soms omschreven als assimilatie, waarbij de culturele identiteit van je kind naar de achtergrond verdwijnt. 

Wist je dat moedertaalonderwijs in Zweden een recht is? De gemeente is daar verplicht om moedertaalonderwijs te organiseren wanneer een leerling een andere moedertaal dan Zweeds spreekt. Dit vanwege het groot belang hiervan voor de ontwikkeling van de identiteit. Moedertaalonderwijs werd in de jaren zestig al ingevoerd, maar toen nog in een andere vorm. Het is ontstaan vanwege de toenemende arbeidsmigratie uit Finland. Vanaf de jaren negentig is het verder aangescherpt en zijn gemeenten verplicht om moedertaalonderwijs te bieden wanneer er in de gemeente minimaal vijf studenten wonen die behoefte hebben aan onderwijs in dezelfde moedertaal. Er wordt onderzocht of dit model ook in Nederland haalbaar is. Om het landelijk te realiseren is er politiek draagvlak nodig. Kijk voor meer informatie over het onderzoek op de website van Didactief.  

Heb je vragen naar aanleiding van deze informatie? Neem dan contact op met ons loket: contactpagina.   

*Voor dit artikel zijn drie mensen die geadopteerd zijn geïnterviewd. De namen in dit artikel zijn om privacy redenen gefingeerd; de echte namen zijn bekend bij de redactie.